CHP ölçeğinde bir sosyal demokrat parti programı hazırlamak derin ve kurumsal bir perspektif gerektirmektedir. Sınırlı organlar/kişiler tarafından ve parti üyelerinin katılımı olmaksızın hazırlanmış bir programın toplumsal geleceğimize katkısının da sınırlı olacağı ve hedeflenen etkiyi yaratmayacağı açıktır. Parti programlarının amacı partilerin ideolojilerini, hedeflerini, politikalarını açık bir şekilde tanımlamaktır.
Program, partinin üye ve seçmenlerle olan iletişimini sağlarken çeşitli önemli işlevler de üstlenir. Bu işlevler: yön, mesaj, hedef, köprü, kimlik, rekabet vb. gibi kavramları parti felsefi ve siyasi düzeneğine göre tanımlarken; devlet ve halk karşısında/yanında nasıl ve nerede konuşlandığının bir belgesidir. Yani daha yolun başındayken yolun sonunu anlatır. Parti programı, siyasi kadrolarının hayallerinin ve birikimlerinin bir ifadesi olarak siyasetin toplum için hedeflediği ufukların sınırlarını belirler.
Program, siyasetin dönüştürücü gücünün toplumsal gelişim ve dönüşümün önderliğini üstlenmeye yetip yetmeyeceğinin mihenk taşıdır. Bu nedenle parti programı siyasette söylenenlerden/yazılanlardan/çizilenlerden çok daha önemli bir yer kaplar. Program, parti siyaseti ve siyasetçilerin seçmen karşısındaki duruşlarının en temel yol göstericisi olarak bütün paydaşlarına görev ve sorumluluklar yükleyen toplumsal bir sözleşme niteliğindedir. Bu nitelikleri, parti programlarında partililerin katılım ve oluru olmaksızın yapılabilecek stratejik değişiklikler de esas olarak sözleşme ihlaline girer ve bu metinler artık taraflar açısından anlamlı metinler olma vasıflarını kaybederler.
CHP Tüzüğü Madde-1/4 CHP’yi, “Cumhuriyet Halk Partisi, başta Kurtuluş Savaşımız olmak üzere aydınlanma ideallerini, emek mücadelelerini, sosyal demokrasinin özgürlük, eşitlik ve dayanışma ilkelerini benimseyen çağdaş demokratik sol bir siyasal parti” olarak tanımlanmaktadır. Hal böyleyken, yakın geçmişte partinin en üst düzey yetkilileri veya en kritik pozisyonlar için adayları bu tanıma tam tersi ifadeler kullanılabilmiştir. Anlık kazanımlar yaratabileceği düşünülerek söylenmiş bu sözlerin tolum nezdinde CHP’ye hiçbir siyasi katkısının olmadığını geçmiş süreç göstermiştir. İradesi sakatlanan bir sözleşmenin (parti programının) tarafların karşılıklı yükümlülüğünü geçersiz kılacağı kesindir. Bu durumda toplumsal dayanak ve güvencelerin tamamı göçer. İktidar olsanız bile, sözleşmeden vareste kurulacak bir iktidarın bir amaç uğruna bir araya gelmiş insanların, sınıfların ve o başarıyı sağlamış toplumsal dinamiklerin yararına olmayacaktır. Vaatler ile gerçekleşenler arasındaki fark günümüz siyasetinde en çok karşılaştığımız çelişkidir. İki kavramın birbirini dışarıda bıraktığı ve genellikle ülkeyi yönetenlerin iktidarına katkı sağlayan antagonist bir durumla karşılaşıyor olmak gelecekteki siyasal başarısızlıkların nedeni haline de gelmektedir.
Program işi iktidar işidir. Halkla bütünleşmek ve nihayetinde iktidara uzanan yol programla inşa edilir. Hazırladığınız program ya iktidar için size bir yol sunar ya da karşınızdakilere yol açar. Bu nedenle, aşağıda sunulmuş bütün tarafların titiz bir çalışmasına ihtiyaç vardır.
Nasıl Yapılmalı?
1. Araştırma ve Analiz (Tarihsel ve Güncel Boyut)
- 9 Eylül 1923’te kurulmuş olan Cumhuriyet Halk Partisi, 12 Eylül Darbesi tarafından, 16 Ekim 1981 tarihinde çıkarılan 2533 sayılı Kanun’la kapatılmıştır. CHP’nin yeniden açılarak siyasal yaşama katılması, 19 Haziran 1992 tarihinde çıkarılan 3821 sayılı Kanun’la mümkün olabilmiştir. Parti, 9 Eylül 1992 tarihinde yapılan Açılış Kurultayı kararıyla siyasal yaşama geri dönmüştür.
- CHP’nin kuruluşundan1981 yılındaki kapanışına kadar geçen sürede, kurultaylarca kabul edilmiş 10 program ve 1969 Seçim Bildirgesi önemli tarihsel perspektifler sunmaktadır.
- CHP’nin ilk programı, partinin 1931 yılında yapılmış olan 3’üncü Büyük Kongresi’nde kabul edilmiştir. Ancak 1923 seçimleri öncesinde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin İlk ve Tek Başkanı Gazi Mustafa Kemal’in 8 Nisan 1923 tarihli Dokuz Umde olarak bilinen Seçim Beyannamesi, programların ilki olarak değerlendirilmektedir.
- CHP’nin programatik dönüşümü, tek parti dönemi ve çok partili hayata geçişten bu yana sürekli tartışılmıştır. Özellikle 1969 Seçim Bildirgesi, 1976 Programı ve 2008 Programı incelenmeli, bu belgelerdeki “sosyal adalet, laiklik, devletçilik ve özgürlükler” vurgusu ile günümüz koşulları karşılaştırılmalıdır.
- Güncel toplumsal ihtiyaç analizi: TÜİK, KONDA ve Metropol araştırmaları gençlik, yoksulluk, gelir dağılımı ve kadın-erkek eşitsizliği konularında veriler sunmaktadır. Program buralardan faydalanmalıdır.
Kaynak: CHP Arşivleri, TESAV ve Prof. Dr. Cem Eroğul,
2. Katılım ve Danışma (Demokratikleşme Boyutu)
- CHP’nin uzun yıllardır eleştirilen yönlerinden biri, taban katılımının zayıflığıdır. Program güncelleme sürecine sadece parti üyeleri değil; sendikalar (DİSK, KESK), meslek örgütleri (TMMOB, TTB, BAROLAR), üniversiteler ve gençlik/kadın/çevre hareketleri dahil edilmelidir. Bütün toplum kesimlerinin katılabiliyor olması doğal olarak iktidar odaklı bir programın ortaya çıkmasını sağlayacaktır.
- “Katılımcı program yazımı” Avrupa sosyal demokrasisinde de uygulanmıştır.. Örneğin Almanya’da SPD’nin 2019’da hazırladığı “Zukunftsprogramm” için 10 binden fazla parti üyesinden görüş aldığını, aynı süreçte uzmanlar ve parti üyelerinden oluşan çalışma grupları kurduklarını biliyoruz.
Kaynak: SPD Zukunftsprogramm 2021.
3. Kapalı Çalışma Grupları; Uzmanlık Odaklı
- CHP programını güncelleyecek alt komisyonlar oluşturmalıdır.
- Ekonomi ve Sosyal Politika Komisyonu (sosyal devlet, gelir dağılımı, eşitsizlikler, temel gelir, vergide adalet, istihdam, dijital ekonomi vb.)
- Afet Politikaları Komisyonu
- Konut Edindirme ve Kira Komisyonu (Barınma Komisyonu)
- Hukuk Komisyonu
- Kamucu Kalkınma Komisyonu
- Sanayi ve Teknoloji Komisyonu
- Yerel Yönetimler Komisyonu
- Eğitim Komisyonu
- Ulusal ve Uluslararası Güvenlik Komisyonu
- Göç Komisyonu (iklim ve savaş ayrı ayrı olmak üzere)
- Sağlık Komisyonu
- Çevre ve İklim Komisyonu (yeşil mutabakat, enerji dönüşümü, tarımda sürdürülebilirlik)
- Haklar ve Özgürlükler Komisyonu (kadın, gençlik, LGBTİ+, azınlık hakları)
- Bu komisyonlarda çoğunlukla uzman parti üyeleri olmak üzere, akademisyenler, sendika temsilcileri, meslek odaları temsilcileri ve uluslararası danışmanlar yer almalıdır.
Kaynak: Korkut Boratav, Türkiye’de Devletçilik (İmge, 2015). TDE Politika Üretme Toplantıları. (2021-2025), Uğur Tunçay, Gerçeğin Siyaseti Üzerine TDE/SDG Yazıları (2024-2025)
4. Uluslararası S.D. Partiler ile İlişkilendirme (Karşılaştırmalı Perspektif)
- İsveç Sosyal Demokratları, programlarında “evrensel sosyal haklar” ile “yeşil büyüme”yi birleştirdi. CHP de benzer şekilde sosyal devlet ve çevre politikalarını bütünleştirmeli.
- SPD (Almanya), PSOE (İspanya) ve Labour (İngiltere) programları, CHP’nin Avrupa sosyal demokrat geleneğiyle uyumunu güçlendirecek örneklerdir.
Kaynak: Sheri Berman, The Primacy of Politics: Social Democracy and the Making of Europe’s Twentieth Century (Cambridge UP, 2006).
5. Proje ve Politika Geliştirme (Somutlaştırma)
- Program maddeleri belli alanlarda “ilke”sel tanımların da ötesinde geçmeli ve somut hedefler içermelidir. Örneğin; .
- Eğitimde Eşitlik: Parasız Eğitim ve diğer sosyal destekler.
- Yeşil Sanayi Programı: 10 yılda yenilenebilir enerji yatırımlarına %70 geçiş.
- Gençlik Politikaları: Hemen şimdi uygulanacak işsizlikle mücadele için “Genç Girişimiler Fonu” oluşturulması ve bu platform için gerekli kaynakların tahsisleri ve işleyiş kurallarının belirlenmesi
- Kadın Politikaları: İstanbul Sözleşmesi’nin yeniden yürürlüğe konulması başta olmak üzere radikal reformlar.
- Ekonomi Politikaları-Sosyal Poltikalar-Siyasette adalet, erişim, dağıtım ve temsil alanlarında çoğulcu, katılımcı, eşitlikçi kamucu politikacıların kabulu ve tanımlanması
- Radikal Demokrasi ve Sol Popülizm / Devrimci Reformizm
Kaynak: Nancy Fraser, New Left Rewiew,1995; Ernesto Laclau, Chantal Mouffe, Hegemonya ve Sosyalist Strateji (Metis, 2017)
6. Geri Bildirim ve Revizyon
- Program taslağı kamuya açılmalı, dijital platformlar üzerinden “katılımcı oylama” sistemi kurulmalıdır.
- CHP, üyelerine program taslağına dair online referandum yaparak taban iradesini kurumsal hale getirmelidir.
Kaynak: Manuel Castells, Ağ Toplumunun Yükselişi (Bilgi, 2008).
7. Uygulama ve İzleme (Kurumsallaştırma)
- Program hayata geçtikten sonra, yıllık “Program İzleme Raporu” yayımlanmalı.
- Parti Meclisi’nde bağımsız “program gözetim kurulu” kurulmalı.
- Program başarı ölçütleri düzenli olarak açıklanmalı.
Kaynak: CHP Parti Programı 2008; OECD Policy Monitoring Reports.
CHP’nin program güncellemesi, sadece “metin yenileme” değil, örgütsel reform, katılımcı mekanizmaların güçlendirilmesi ve evrensel sosyal demokrat değerlerle uyumlu yeni bir vizyon inşası anlamına gelmelidir. Bu süreç, 2028’e giderken CHP’nin hem siyasal iktidar alternatifi olmasını hem de sosyal demokrasiyle Türkiye’de yeniden özdeşleşmesini sağlayacaktır.
* Uğur TUNÇAY, İnş.Müh. / Siyaset Bilimci
